+994512060920
Proqram təminatı dünyası bir gecədə yaranmadı. O, bir neçə dahi insanın vizyonu, cəsarəti və inadkarlığı nəticəsində formalaşdı. Kompüter elminin atası Alan Turing-dən başlayaraq, süni intellekt və kosmos texnologiyalarında inqilab yaradan Elon Musk-a qədər hər biri texnologiyanın gələcəyini yenidən yazdı. Gəlin proqram təminatı tarixini dəyişən bu beyinlərin hekayəsinə daha dərindən baxaq.
Alan Turing kompüter elminin atası
Alan Turing 1930-cu illərdə “Turing maşını” anlayışını təqdim etdi. Bu nəzəri model gələcəkdə kompüterlərin necə düşünəcəyini və məntiqi ardıcıllıqla işləyəcəyini izah etdi. İkinci Dünya Müharibəsində Turing Enigma şifrəsini qıraraq milyonlarla insanın həyatını xilas etdi və bugünkü proqramlaşdırma, alqoritm və süni intellekt elmlərinin əsasını qoydu. Onun işi olmasaydı, bəlkə də nə kompüter, nə də internet bu formada inkişaf etməyəcəkdi.
Grace Hopper proqramlaşdırma dilinin anası
Grace Hopper kompüterləri insanlar üçün daha “anlaşılan” hala gətirdi. O, ilk “compiler”i hazırladı və COBOL dilini yaratdı. Bu, proqramçılara kod yazmağı sadələşdirdi və proqram təminatı sənayesinin kommersiya inkişafına yol açdı. Onun irsi bugün də yaşamaqdadır “debugging” termini belə onun laboratoriyasından çıxıb.
Bill Gates proqram təminatını biznesə çevirdi
Bill Gates 1970-ci illərdə Microsoft-u qurdu və Windows əməliyyat sistemi ilə kompüteri hər evə gətirdi. Gates proqram təminatını kommersiyalaşdıraraq “software as a product” anlayışını formalaşdırdı. Microsoft Office, Visual Studio, .NET Framework hamısı onun vizyonunun nəticəsidir. Bugün də onun humanitar təşəbbüsləri texnologiyanın insan rifahına xidmət etməsini təmin edir.
Steve Jobs texnologiyanı estetikaya çevirdi
Steve Jobs texnologiyanı sadəcə bir alət deyil, bir təcrübə kimi təqdim etdi. Apple ekosistemində dizayn, proqram təminatı və istifadəçi təcrübəsini (UX) mükəmməl şəkildə birləşdirdi. Mac, iPhone və App Store hər biri bir inqilab idi. Jobs-un “Think Different” fəlsəfəsi bugünkü dizayn yönümlü proqram təminatı mühəndisliyinin əsasını qoydu.
Linus Torvalds açıq mənbə dünyasının simvolu
Linus Torvalds 1991-ci ildə Linux əməliyyat sistemini yaratdı və dünyada açıq mənbə (open source) inqilabına səbəb oldu. Bugün serverlərin, Android telefonlarının və bulud texnologiyalarının çoxu Linux üzərində işləyir. Torvalds göstərdi ki, proqram təminatı sadəcə böyük korporasiyalar tərəfindən deyil, icmalar tərəfindən də inkişaf etdirilə bilər. Onun modeli, “collaborative coding”, bu gün GitHub və DevOps mədəniyyətinin təməlidir.
Tim Berners-Lee internetin atası
Tim Berners-Lee 1989-cu ildə “World Wide Web”-i yaradaraq dünyanı birləşdirdi. Onun məqsədi sadəcə məlumat paylaşmaq idi, amma nəticədə bütün bəşəriyyəti onlayn əlaqələndirdi. Hər veb sayt, sosial media platforması və onlayn xidmət onun ixtirasının nəticəsidir. O, internetin açıq və azad qalması üçün bu gün də aktiv şəkildə mübarizə aparır.
Elon Musk texnologiyanın sərhədlərini genişləndirən adam
Elon Musk sadəcə bir sahibkar deyil o, proqram təminatını kosmos, avtomobil və süni intellektlə birləşdirən yenilikçidir. PayPal ilə onlayn ödəniş sistemlərini dəyişdi, Tesla ilə avtomobil sənayesini elektrikləşdirdi, SpaceX ilə aerokosmik mühəndisliyə yeni nəfəs verdi. Son illərdə isə Neuralink və OpenAI kimi layihələrlə süni intellektin insan beyni ilə inteqrasiyasını araşdırır. Onun məqsədi sadədir “insanı gələcəyə bir addım daha yaxınlaşdırmaq”.
Satya Nadella proqram təminatını buluda daşıyan lider
Satya Nadella Microsoft-un transformasiyasına rəhbərlik edərək onu yenidən qlobal texnologiya liderinə çevirdi. Onun rəhbərliyi ilə Microsoft Azure Cloud, AI və DevOps sahələrində böyük sıçrayış etdi. Nadella-nın yanaşması sadədir: texnologiya hamı üçün əlçatan olmalıdır. O, “Cloud-first, AI-first” dövrünün simvoluna çevrildi.
Sam Altman süni intellekt dövrünün memarı
Sam Altman OpenAI-ın CEO-su, yəni ChatGPT və GPT-5 kimi modellərin arxasındakı şəxsdir. Altman süni intellekti real iş alətinə çevirdi təhsildən biznesə, kontent istehsalından tibbə qədər. O, “AI bəşəriyyətin potensialını artırmalıdır, əvəz etməməlidir” prinsipini müdafiə edir. Onun rəhbərliyi ilə OpenAI yalnız texnologiya deyil, həm də etik AI standartlarını müəyyənləşdirən qlobal gücə çevrildi.
Jensen Huang AI dövrünün mühərriki
Jensen Huang, NVIDIA-nın qurucusu, bugünkü süni intellekt inqilabının texniki bazasını yaratdı. Onun istehsal etdiyi GPU-lar (Qrafik Emal Blokları) süni intellekt modellərinin beyni hesab olunur. ChatGPT, Midjourney, Tesla Autopilot kimi sistemlərin arxasında məhz NVIDIA texnologiyaları dayanır. Huang-ın vizyonu “AI hər kəsin əlində olmalıdır” fəlsəfəsi ilə uyğunlaşır.
Mark Zuckerberg sosial şəbəkədən metaversa
Mark Zuckerberg 2004-cü ildə Facebook-u qurdu və insanların əlaqə yaratma tərzini dəyişdi. O, son illərdə Meta və metaverse konsepsiyası ilə virtual reallıq və interaktiv mühitlərə yönəlib. Zuckerberg göstərdi ki, proqram təminatı yalnız iş üçün deyil, insan münasibətlərinin və cəmiyyətin qurulması üçün də vasitə ola bilər.
Yeni dövrün proqram təminatı yaradıcıları
Bugün proqram təminatı təkcə kod deyil — o, süni intellekt, bulud texnologiyaları, DevOps, kibertəhlükəsizlik və dizayn kimi bir çox sahənin birləşməsidir. Yeni nəsil mühəndislər — dizayn düşüncəsini texniki bacarıqlarla birləşdirərək daha ağıllı, dayanıqlı və etik sistemlər yaradır. Azərbaycan da bu inqilabın bir hissəsidir — ölkədə startap ekosistemi, tədris mərkəzləri və texnoloji şirkətlər bu trendlərə uyğun inkişaf edir.
Hər dövrün öz dahisi var
Alan Turing kompüterləri düşündürdü, Grace Hopper onlara danışmağı öyrətdi, Bill Gates onları hər evə gətirdi, Steve Jobs onlara ruh verdi, Linus Torvalds onları paylaşmağa açdı, Elon Musk və Sam Altman isə onlara gələcək bəxş etdi. Bəlkə də növbəti addım sənindir — çünki proqram təminatı dünyası hələ yazılmağa davam edir.
Tez-tez verilən suallar (FAQ)
Proqram təminatının əsasını kim qoyub?
Alan Turing müasir proqramlaşdırmanın elmi modelini təqdim edib. Onun işi kompüter elminin başlanğıcı sayılır.
Açıq mənbə (open source) nədir və kim populyarlaşdırıb?
Açıq mənbə, proqram kodunun ictimaiyyət üçün açıq olduğu modeldir. Bu yanaşmanı Linus Torvalds (Linux) və Richard Stallman geniş yaydı.
Süni intellektin inkişafına kim rəhbərlik edir?
Sam Altman (OpenAI) və Jensen Huang (NVIDIA) AI infrastrukturunun və modellərinin əsas aparıcı fiqurlarıdır.
Proqram təminatı sahəsində qadınların rolu nədir?
Grace Hopper və Ada Lovelace bu sahənin öncülləri olub. Onların işi müasir proqramlaşdırma dillərinin əsasını qoyub.
Gələcəyin proqram təminatı nədən ibarət olacaq?
Gələcəkdə proqram təminatı AI, Cloud və Quantum Computing kimi texnologiyaların inteqrasiyası ilə daha ağıllı və adaptiv olacaq.
