Proqram təminatı yaratmanın mərhələləri

Bu məqalə proqram təminatının yaradılması prosesində hansı əsas mərhələlərin olduğunu və hər bir mərhələnin uğurlu proqram təminatı üçün nə qədər önəmli olduğunu izah edir.

Proqram təminatı nədir və niyə əsaslı yanaşma vacibdir?

Proqram təminatı – kompüter sistemlərinə təlimatlar verən kodlaşdırılmış sistemlər toplusudur. Bu təminatlar vasitəsilə həm istifadəçi, həm də təşkilatlar gündəlik fəaliyyətlərini avtomatlaşdıra və rəqəmsal transformasiyaya uyğunlaşa bilir. Lakin funksional və sabit proqram təminatının yaradılması üçün sistemli yanaşma – yəni mərhələ əsaslı inkişaf prosesi vacibdir. 

Niyə proqram təminatı mərhələləri vacibdir ?

Bu mərhələlər layihənin vaxtında tamamlanmasını, həm də texniki risklərin öncədən idarə olunmasını təmin edir. Çünki bir çox proqram təminatı layihələri böyük miqyaslı olur və bütün tələbləri ödəmək olduqca çətinləşir. Proqram təminatı mərhələləri layihələrə sistemli yanaşmanı və hər səviyyədə düzgün idarəni təmin etdiyi üçün hər bir proqram təminatı şirkəti və müştəri üçün vacibdir. 

Proqram təminatı mərhələlərinin üstünlükləri:

• İnkişaf prosesinin daha şəffaf olması

• Effektiv təxmin, planlaşdırma və cədvəlləşdirmə

• Xərclərin daha dəqiq qiymətləndirilməsi

• Müştəri məmnuniyyətinin artırılması

Proqram təminatı mərhələri 

Bu mərhələlər şirkət və proqramçılar üçün ideal bir bələdçi rolunu oynamaqla bərabər, hər komanda üçün bəzi addımlar fərqli ola bilər. 

Proqram təminatı yaratmanın ilk və bəlkə də ən kritik mərhələsi tələblərin düzgün toplanmasıdır. Bu mərhələdə layihənin məqsədləri, istifadəçi ehtiyacları, biznes tələbləri və texniki gözləntilər toplanır və sənədləşdirilir.

Əsas fəaliyyətlər:

• Müştəri və maraqlı tərəflərlə görüşlər

• Tələblərin yazılı şəkildə formalaşdırılması

• İstifadəçi ssenarilərinin (user scenarios) yaradılması

• Texniki məhdudiyyətlərin müəyyənləşdirilməsi

2. Planlaşdırma və layihə idarəetməsi

Tələblər toplanandan sonra iş planı hazırlanır. Burada inkişaf müddəti, mərhələlər üzrə iş bölgüsü, istifadə olunacaq texnologiyalar və komanda strukturu müəyyən edilir.

Əsas elementlər:

• Layihənin zaman qrafiki (timeline)

• İştirakçıların rolları

• Risklərin qiymətləndirilməsi

• Resurs planlaşdırması

Bu mərhələ DevOps və Agile kimi metodologiyalar əsasında strukturlaşdırıla bilər.

3. Sistem və proqram arxitekturasının hazırlanması

Bu mərhələdə proqram təminatının texniki əsasları qurulur. Yəni hansı texnologiyalardan (tech stack), hansı verilənlər bazasından istifadə olunacağı, sistemin neçə moduldan ibarət olacağı və bu modulların necə qarşılıqlı əlaqədə olacağı planlaşdırılır.

Məhsul olaraq proqram təminatı təqdim ediləcəksə, sistem daha çox lokal quraşdırma və resurs idarəetməsinə fokuslanır. Xidmət kimi proqram təminatı üçün isə arxitektura daha çox bulud əsaslı və miqyaslana bilən struktura yönəlir.

Bu proqram təminatı növləri haqqında daha çox öyrənmək üçün  “Proqram təminatı: Məhsul yoxsa Xidmət?” məqaləmizə baxa bilərsiniz.

İstifadəçi təcrübəsi (UX) və interfeysin dizaynı (UI) bu mərhələdə formalaşır. Əsas məqsəd proqram təminatının istifadəsinin intuitiv və funksional olmasını təmin etməkdir.

Əsas addımlar:

• Wireframe və prototiplərin hazırlanması

• Rəng palitrası, yazı tipləri və brend elementlərinin tətbiqi

• İstifadəçi axınlarının (user flows) optimallaşdırılması

Dizayn mərhələsi, proqram təminatının son istifadəçi ilə necə qarşılıqlı əlaqədə olacağını müəyyən edir.

Bu mərhələ proqram təminatının əsas texniki inkişafının həyata keçirildiyi hissədir. Burada kod yazılır, funksiyalar test edilir və ilkin versiyalar hazırlanır. Müasir proqram təminatı layihələrində frontend, backend və API təbəqələri ayrı-ayrılıqda inkişaf etdirilir.

DevOps praktikaları bu mərhələdə ön plana çıxır. Kodun avtomatik test edilməsi, inteqrasiya (CI/CD) və deployment alətləri ilə proqramın sürətli və dayanıqlı şəkildə yaradılması təmin olunur.

Yazılmış proqram təminatının işə salınmazdan əvvəl hərtərəfli test edilməsi vacibdir. Bu mərhələdə proqramın stabil, etibarlı və gözlənilən şəkildə işlədiyi yoxlanılır.

Test növləri:

• Manual və avtomatlaşdırılmış testlər

• Funksional test

• Təhlükəsizlik testi

• Performans və yük testi

• İstifadəçi testləri (UAT)

Keyfiyyət təminatı mərhələsi proqram təminatının son nəticədə bazara çıxmağa hazır olduğunu göstərən əsas göstəricidir.

Testlər uğurla başa çatdıqdan sonra proqram təminatı istifadəçilərə təqdim olunur. Bu mərhələ SaaS modellərində provayder serverlərinə yerləşdirmə şəklində aparıla bilər, SaaP modellərində isə istifadəçiyə lokal qurulum faylları təqdim edilir.

Əsas fəaliyyətlər:

• Server yerləşdirməsi

• Konfiqurasiya

• İstifadəçi təlimatlarının hazırlanması

• İlk istifadəçi dəstəyi

Proqram təminatının həyat dövrü yayım ilə bitmir. Daimi texniki dəstək, istifadəçi geribildirimlərinin toplanması və proqramın yenilənməsi davamlı prosesdir.

Xüsusilə SaaS təminatlarında:

• Yenilənmələrin avtomatik tətbiqi

• Təhlükəsizlik boşluqlarının bağlanması

• Yeni funksionallıqların əlavə olunması
  
  

1. Proqram təminatının yaradılması neçə mərhələdən ibarətdir?

2. Kiçik bizneslər üçün hansı mərhələ daha önəmlidir?

3. Proqram təminatının test mərhələsi niyə vacibdir?

4. Proqram təminatı birbaşa istifadəçiyə təqdim oluna bilərmi?

5. Hər proqram təminatı üçün texniki dəstək vacibdirmi?
Bəli. İstər SaaP, istərsə də SaaS modeli ilə təqdim edilən proqram təminatında texniki dəstək istifadəçinin problemlərinin vaxtında həll olunması və proqramın daima funksional qalması üçün vacibdir.